Testament to niezwykle istotny dokument, dzięki któremu można szczegółowo określić, komu przekażemy w spadku elementy naszego majątku na wypadek śmierci. W przypadku, gdy testament zostanie sporządzony w sposób nieprawidłowy i tym samym będzie nieważny bądź gdy nie stworzy się takiego dokumentu, wówczas zgodnie z przepisami przeprowadzane jest tzw. dziedziczenie ustawowe. Jakie dokładnie konsekwencje niesie brak testamentu? Szereg przydatnych informacji i wskazówek prezentujemy w niniejszym poradniku.
Brak testamentu. Jak wygląda dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie po zmarłym jest kwestią, która interesuje wiele osób. W pierwszej kolejności należy zweryfikować, czy osoba zamarła sporządziła testament. Jeżeli jest on ważny i w dokumencie wskazano spadkobiercę bądź spadkobierców, sprawa jest jasna. Warto nadmienić, że zmarły może w swoim testamencie pominąć członków najbliższej rodziny, na przykład małżonka bądź dzieci. W takim przypadku rodzina ma jednak możliwość ubiegania się o uzyskanie tzw. zachowku. Aby mieć pewność, że testament nie zostanie uznany za nieważny, dobrze jest skorzystać z wyjątkowego rozwiązania, jakim jest pomoc prawna przy sporządzaniu testamentu.
Z kolei w przypadku, gdy zmarły nie pozostawił po sobie ważnego testamentu, wówczas, zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego przeprowadzane jest dziedziczenie ustawowe. Nazwa ta wynika z faktu, iż to wspomniany akt prawny bardzo dokładnie precyzuje zasady dziedziczenia w takim przypadku.
Zasady dziedziczenia ustawowego
Jeśli testamentu nie sporządzono, bądź jest on nieważny, spadkobiercy są wyznaczeni przez ustawę. Kolejność dziedziczenia majątku szczegółowo określa Kodeks cywilny, a dokładniej artykuły od 931 do 940. W pierwszym ze wspomnianych artykułów wyszczególniona jest pierwsza grupa spadkobierców, a mianowicie małżonek i dzieci. Dzieci dziedziczą majątek w równych częściach wraz z małżonkiem. Dodatkowo, małżonek dziedziczy nie mniej niż 25 procent spadku – nawet w sytuacji, gdy dzieci jest więcej.
Kolejną grupą dziedziczącą są rodzice, rodzeństwo oraz ich zstępni. Zasady są następujące: jeżeli zmarły nie miał dzieci, spadek jest przekazywany jego rodzicom i małżonkowi. Z kolei, gdy rodzice nie żyją, należna im część przypada rodzeństwu zmarłego. Mówi o tym szczegółowo artykuł 932 Kodeksu cywilnego. Najważniejszy warunek, aby było to możliwe, jest taki, że spadkodawca nie mógł mieć potomków. Jeżeli jednak ma dzieci, wówczas spadek przekazywany jest do dzieci i ewentualnie małżonka. W przypadku, gdy rodzeństwo także nie żyje, dziedziczą ich dzieci (bratankowie, siostrzeńcy).
Istnieje też trzecia grupa spadkobierców, jaką są dziadkowie i ich zstępni. Dziedziczą oni, jeśli nie ma powyżej opisanych spadkobierców. Oprócz dziadków są to wujowie, ciotki bądź ich dzieci. W przypadku, gdy zmarły nie miał żadnej rodziny, wówczas prawo wspomina o czwartej grupie spadkobierców. Zasada jest w tym przypadku następująca: spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub Skarbowi Państwa.
Jak przebiega proces dziedziczenia ustawowego?
Procedura dziedziczenia ustawowego może być bardzo czasochłonna oraz stresogenna – zwłaszcza, gdy zmarły miał liczną rodzinę, której członkowie nie pozostają w dobrych relacjach. Procedura przebiega wedle ściśle określonych zasad. Na początku należy zgłosić zgon do odpowiednich instytucji. Potem spadek zostaje ogłoszony. Polega to na tym, że stosowne instytucje przekazują potencjalnych spadkobierców o tym, że istnieje określony spadek oraz przekazują im informację o możliwości zgłoszenia się do postępowania.
Później każdy, kto zgłosił się jako spadkobierca, podlega weryfikacji, czy rzeczywiście posiada prawo do dziedziczenia. W przypadku, gdy liczba spadkobierców jest większa niż jeden, następuje podział majątku zgodnie z wytycznymi wskazanymi w Kodeksie cywilnym. Istnieją dwie możliwości: spadkobiercy mogą uzgodnić zasady dziedziczenia między sobą, bądź zdecyduje o tym sąd. W tym drugim przypadku całe postępowanie może trwać zdecydowanie dłużej. Jeśli postępowanie spadkowe zostanie już zakończone, warto też pamiętać o konieczności dokonania stosownych rozliczeń podatkowych. Zgodnie z polskim prawem, osoba obdarowana spadkiem musi zapłacić od tego należny podatek.